Choć jednoosobowa działalność gospodarcza – co do zasady kończy swój byt z chwilą śmierci przedsiębiorcy (pisaliśmy o tym w ostatnim artykule „Śmierć przedsiębiorcy – co się dzieje z prowadzoną przez niego jednoosobową działalnością gospodarczą?”), powołanie zawczasu zarządcy sukcesyjnego pozwala na zachowanie ciągłości firmy na czas trwania postępowania spadkowego (do działu spadku) i płynną kontynuację jej działania.

Istota zarządu sukcesyjnego

Zarząd sukcesyjny to rozwiązanie tymczasowe, na czas postępowania spadkowego. Dzięki tej instytucji, spadkobiercy zyskują czas na uregulowanie kwestii związanych ze śmiercią osoby bliskiej, a także na świadome podjęcie decyzji o dalszych losach firmy, którą mogą:

• prowadzić dalej na własny rachunek – pod własnym nazwiskiem,
• zbyć,
• zamknąć.

Właściwie ustanowiony zawczasu zarządca:

• zadba o zachowanie zdolności operacyjnej firmy;
• może „od ręki” zająć się bieżącym prowadzeniem działalności, bez konieczności dopełniania jakichkolwiek kwestii formalnych np. u notariusza;
• gwarantuje pozostanie w mocy umów z pracownikami, kontrahentami i partnerami biznesowymi, tym samym – zachowanie ciągłości wykonywania usług;
• sprawnie uzyskać potwierdzenie posiadanych przez firmę koncesji czy zezwoleń.

Zarządca działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, którzy do czasu zakończenia postępowania spadkowego (do działu spadku) solidarnie odpowiadają za zobowiązania związane z prowadzaniem firmy – mają prawo do udziału w zyskach, ale i uczestniczą w ewentualnych stratach. Zarządca wypłaca im zysk w stosowanych częściach.

Podstawa prawna

Powołanie zarządcy sukcesyjnego umożliwia ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej z 5 lipca 2018 r.

Można powiedzieć, że jej uchwalanie było odpowiedzią na długotrwałe postępowania spadkowe, w trakcie których działalność gospodarcza prowadzona przez zmarłego przedsiębiorcę ulegała faktycznemu zawieszeniu, do chwili zakończenia postępowania spadkowego. Biorąc pod uwagę złożoność postępowania spadkowego, zwłaszcza w sytuacji w której:

• przedsiębiorca nie zostawił po sobie testamentu;
• jest więcej niż jeden spadkobierca;
• między spadkobiercami nie ma zgody co do kontynuowania prowadzonej działalności,

takie „zawieszenie” może trwać wiele miesięcy, a nawet lat, w trakcie których firma może stracić kontrahentów, dostawców czy pracowników. W świetle długich postępowań spadkowych, rzadko kiedy opłacalne, czy nawet faktycznie możliwe było wznawianie prowadzenia firmy.

Kto może zostać zarządcą sukcesyjnym?

Na zarządcę sukcesyjnego można powołać osobę fizyczną (z kręgu spadkobierców lub spoza tego kręgu), posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, co do której nie orzeczono zakazu:

• prowadzenia działalności gospodarczej;
• prowadzenia działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę lub działalności gospodarczej dotyczącej zarządu majątkiem (środek karny lub zabezpieczający).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego

Przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego, albo zastrzec, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego wymaga zgody wskazanej osoby oraz zgłoszenia jej do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Zgłoszenia można dokonać na piśmie lub elektronicznie. Jeśli chodzi o zarządcę prokurenta – zgłoszenie do CEIDG może nastąpić równocześnie z ustanowieniem prokury lub po jej udzieleniu.

W danym czasie, funkcję zarządcy sukcesyjnego może pełnić jedna osoba.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy wystarczy:

• oświadczenie o powołaniu;
• pisemna zgoda danej osoby na objęcie i pełnienie funkcji zarządcy;
• zgłoszenie zarządcy do CEDIG.

Powyższe czynności powinny nastąpić w formie pisemnej lub elektronicznej.

W terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, zarządcę sukcesyjnego mogą powołać:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek,
• zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Dla ważności, stosowne oświadczenia po śmierci przedsiębiorcy muszą być złożone przed notariuszem, który następnie zgłasza powołanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.

Zarządca „rezerwowy”

To osoba, którą przedsiębiorca może wyznaczyć na wypadek, gdyby zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności nie mógł rozpocząć lub kontynuować pełnienia swojej funkcji z powodu:

• rezygnacji;
• odwołania (przez przedsiębiorcę-mocodawcę);
• śmierci;
• ograniczenia lub utraty zdolności do czynności cywilnoprawnych;

a także – w razie uprawomocnienia się orzeczenia zakazującego prowadzenia działalności gospodarczej, obejmującego wykonywanej przez przedsiębiorcę lub działalności gospodarczej w zakresie zarządu majątkiem.

Przedsiębiorca może wskazać jednego zarządcę „rezerwowego”.

Na jak długo można ustanowić zarządcę sukcesyjnego?

Zarząd sukcesyjny wygasa w terminie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych przyczyn termin ten może zostać przedłużony przez sąd, jednak nie dłużej niż na okres 5 lat.

Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego

W określonych sytuacjach, zarząd sukcesyjny może wygasnąć przed upływem określonego terminu, w sytuacjach gdy:

• w terminie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, nikt nie przyjął spadku;
• przedsiębiorstwo zostało nabyte w spadku przez jednego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego;
• przedsiębiorstwo zostało nabyte przez jedną osobę w spadku (np. wniesione aportem do spółki);
• w terminie miesiąca od wykreślenia dotychczasowego zarządcy sukcesyjnego z CEDIG, o ile nie powołano w tym czasie kolejnego zarządcy;
• została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.

W razie rezygnacji zarządca sukcesyjny wykonuje swoje obowiązki jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że powołany został nowy zarządca. Odwołanie zarządcy musi nastąpić na piśmie, i zostać zgłoszone do CEIDG następnego dnia roboczego.

Zadania zarządcy sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw związanych z przedsiębiorstwem, w tym w szczególności za:

• umowy z pracownikami / współpracownikami – czynności związane z zatrudnianiem i rozwiązywaniem umów o pracę, zlecenie, o dzieło;
• kontrakty i współpracę z kontrahentami;
• wykonywanie decyzji administracyjnych;
• branie udziału w postepowaniach cywilnych i administracyjnych, itp;
• regulowanie zobowiązań podatkowych, terminowe wysyłanie do urzędu skarbowego stosowanych deklaracji;
• regulowanie zobowiązań związanych z ubezpieczeniem społecznym i ZUS (składki).

Jak wygląda zarządzanie przedsiębiorstwem przez zarządcę sukcesyjnego?

Jak wspomnieliśmy, zarządca sukcesyjny działa na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Posługuje się własnymi danymi, a także firmą zmarłego przedsiębiorcy z dodatkiem: „w spadku”. Do jego zadań należy bieżące wykonywanie praw i obowiązków zmarłego przedsiębiorcy, wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej.

Choć zarządca może ustanowić pełnomocników do poszczególnych czynności lub czynności danego rodzaju, nie może przenieść zarządu sukcesyjnego na inną osobę. Ma zdolność sądową – może pozywać i być pozywany w sprawach dotyczących działalności przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządca nie odpowiada osobistym majątkiem za długi firmy ani za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela, ale ponosi odpowiedzialność za szkody, jeśli wyrządzi je na skutek nienależytej realizacji swoich zobowiązań.

Zarządca sukcesyjny jest obowiązany do sporządzenia i złożenia przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, które powinno uwzględniać:

• wszystkie składniki majątkowe przedsiębiorstwa w spadku, wskazując ich wartość (wg stanu i ceny w chwili śmierci przedsiębiorcy);
• •ewentualne długi spadkowe wynikające z działalności zmarłego przedsiębiorcy (wysokość wg stanu w chwili śmierci przedsiębiorcy).

Co ważne, po wygaśnięciu zarządu sukcesyjnego, właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą zażądać sprawozdania z jego prowadzenia.

Wynagrodzenie

Zarząd sukcesyjny może być wykonywany bezpłatnie lub za wynagrodzeniem, na podstawie umowy zlecenia z osobami, na rzecz których jest wykonywany, co może wiązać się z podleganiem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Dlaczego najlepiej powołać zarządcę sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy, a nie po jego śmierci. Oto najważniejsze powody:

• jest to znacznie szybsze i prostsze: wystarczy zwykła forma pisemna oświadczenia przedsiębiorcy o powołaniu, zgoda zarządcy w formie pisemnej i wpis do CEIDG,
• taki zarządca może już od chwili śmierci przedsiębiorcy prowadzić firmę, czyli przedsiębiorstwo płynnie kontynuuje działalność,
• spadkobiercy nie muszą się martwić powołaniem zarządcy, termin na jego powołanie wynosi zaledwie 2 miesiące od dnia śmierci przedsiębiorcy, nie można go przedłużyć ani przywrócić i po jego bezskutecznym upływie nie będzie już możliwe powołanie zarządcy sukcesyjnego nadto potrzebna jest zgoda 85 % uprawnionych oraz wymagana jest forma aktu notarialnego,
• wszystkie stosunki pracy nawiązane przez przedsiębiorcę w ramach działalności jego firmy nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy ani z upływem 30 dni od daty śmierci, ale będą kontynuowane na dotychczasowych zasadach aż do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego,
• umowy (kontakty) zawarte przez przedsiębiorcę nie wygasną, ich wykonanie nie będzie wstrzymane i będzie kontynuowane przez zarządcę,
• taki zarządca może złożyć wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania decyzji dotyczących koncesji, zezwolenia, licencji, i wykonywać takie decyzje już od dnia złożenia wniosku,
• nie nastąpi wyrejestrowanie podatnika VAT,
• następuje kontynuacja działalności na podstawie zezwoleń i innych decyzji akcyzowych,
• przedsiębiorstwo w spadku korzysta z NIP-u przedsiębiorcy, aż do wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego,
• taki zarządca sukcesyjny ma od razu dostęp do kont firmowych w bankach lub w SKOK-ach, a bank lub SKOK powinien nadal prowadzić ten sam rachunek, którym dysponował przedsiębiorca, dzięki czemu aktualne pozostaną dane o rachunku firmy, jakimi dysponują kontrahenci i organy administracji.